มะมุด
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Mangifera foetida Lour.
วงศ์มะมุด : Amacardiaceae
ชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ที่เรียกกัน : มะแจ มาแจ มาจัง มาแจฮูแต (มลายูท้องถิ่น-ยะลา) มะมุด มะละมุดไทย (ภาคใต้)ต้นมะมุด เป็นพืชสกุลเดียวกับมะม่วง มะมุดเป็นผลไม้พื้นเมืองของภาคใต้ ซึ่งพบว่าในประเทศไทยมีการกระจายพันธุ์ทางภาคใต้ตามชายฝั่งแม่น้ำหรือในป่าพรุ และป่าดิบชื้นที่ลุ่มต่ำ ส่วนต่างประเทศที่พบเจอประเทศเวียดนาม พม่า มาเลเซีย กัมพูชา อินโดนีเซีย และฟิลิปปินส์ มะมุดเป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ ใบเดี่ยวสีเขียวเข้ม เรียบเป็นมัน ดอกเป็นช่อ สีชมพูอมแดง หอมเย็น ผลมีรสชาติเปรี้ยวอมหวาน กลิ่นแรงมาก ชาวใต้นิยมชื่นชอบในการรับประทานหรือนำไปปรุงแต่งในอาหารที่มีรสเปรี้ยว
ความเชื่อ
มะมุดเชื่อว่าเป็นผลไม้สมุนไพรรสเปรี้ยวชนิดหนึ่ง สามารถทำให้ผู้คนที่อยากมีสุขภาพดี หันมากิน และถ้าเราเรียนรู้นำมาใช้ประโยชน์ เชื่อว่าคงทำให้เรามีสุขภาพดีอายุยืนยาว อยู่อย่างสง่า ตายอย่างสงบ หรือจะชะลอความชราด้วยสารอาหารจากพืชผักธรรมชาติ และเชื่อว่าเมนูยอดนิยมของคนใต้ก็คือ ยำลูกมะมุด คงจะเป็นอีกทางเลือกในการบำบัดโรคด้วยผัก ผลไม้ รสเปรี้ยวได้
ลักษณะของต้นมะมุด
ลำต้น
มีขนาดใหญ่ที่ความสูงประมาณ 10-20 เซนติเมตร เปลือกบริเวณลำต้นแตกเป็นสะเก็ด ไม่เรียบ ลักษณะเป็นคลื่นตามยาวของลำต้น ส่วนกิ่งอ่อนเกลี้ยงไม่มีต่อมระบายอากาศ โดยที่สีเปลือกชั้นนอกและกิ่งเป็นสีน้ำตาลปนเทา ส่วนเปลือกชั้นในสีน้ำตาลแดง ถ้าหากลำต้นมีบาดแผลจะมียางขาวขุ่นซึมออกมาเป็นเม็ดๆ ใบ
มีขนาดกว้าง 5-15 เซนติเมตร และยาว 15-35 เซนติเมตร เป็นใบเดี่ยวเรียงเวียนสลับเป็นกลุ่มตามปลายกิ่ง ผิวใบหนาเรียบทั้งด้านหน้าและด้านหลังใบ ขอบใบขนานรูปรีแกมรูปไข่หรือรูปหอก ปลายใบโค้งมนคล้ายติ่งทู่ๆ โคนใบสอบเรียว เนื้อใบหนาเกลี้ยงเป็นมัน เส้นแขนงใบมี 12 -26 คู่ เรียวโค้งและขนานกัน เส้นกลางใบขึ้นเป็นสันทางด้านหลังใบมองเห็นชัดเจน และก้านมีความยาว 2 – 5.5 เซนติเมตร ก้านใบอวบเป็นร่องทางด้านบน โคนก้านบวม
ดอก
มีขนาดเล็ก สีชมพู่หรือสีส้มมีกลิ่นหอมเย็น ออกดอกเป็นช่อใหญ่ตามปลายกิ่ง คล้ายช่อมะม่วง ช่อดอกยาว 15 – 30 เซนติเมตร เป็นดอกสมบูรณ์เพศ มีกลีบเลี้ยง 4-5 กลีบ โดยที่กลีบดอกรูปไข่มีขนาด 2 – 4 มิลลิเมตร ส่วนกลีบดอกรูปหอกขนาดกว้าง 2.5 มิลลิเมตร ยาว 7 – 10 มิลลิเมตร เกสรเพศผู้มี 5 อัน ซึ่งแบ่งเป็นสองส่วน เกสรเพศผู้ปลอมมี 4 อัน ส่วนเกสรแท้มี 1 อัน ขนาดกว้าง 1.8 มิลลิเมตร ยาว 2 มิลลิเมตร นอกจากนั้นออกดอกประมาณเดือนมกราคม – มีนาคม ผลแก่เต็มที่ระหว่างเดือนมิถุนายน – สิงหาคม
ผล
ผลเดี่ยวลักษณะรูปไข่แกมรูปขอบขนาน ภายในผลเนื้อหนา ขนาดใหญ่ กว้าง 6-7 เซนติเมตร ยาว 8-10 เซนติเมตร ก้านผลยาว 15-20 เซนติเมตร ผลอ่อนสีเขียว ผลสุกเหลืองแกมเขียวมีเนื้อผลสีเหลืองเป็นเส้นใยฉ่ำน้ำ ส่วนผลดิบมียางระคายเคืองในปากและริมฝีปาก มีกลิ่นเฉพาะตัว 1 ผล มี 1 เมล็ด
สายพันธุ์มะมุด
พบว่าเป็นผลไม้พื้นเมืองซึ่งหากินได้ยากหากไม่ใช่คนท้องถิ่น และเป็นผลไม้ที่พบได้ทั่วไปจะเป็นมะมุดบ้าน แต่มะมุดที่รู้จักกันมีสามสายพันธุ์ ได้แก่ ลูกมุดชัน ลูกมุดบ้าน และลูกมุดสีดา
ลูกมุดชัน
เป็นสายพันธุ์ที่ไม่ค่อยปลูก อยู่ในป่า ผลมีขนาดเล็ก ยางเยอะ เวลาสุกตกลงสู่พื้นเป็นอาหารของสัตว์ป่า ปัจจุบันหาสายพันธุ์นี้ได้ยากมากถ้าไม่อนุรักษ์ไว้อาจจะสูญพันธุ์ได้
ลูกมุดบ้านเป็นสายพันธุ์ที่หากินได้ง่ายและนิยมปลูกกันทั่วไปตามสวน ตามบ้าน สามารถรับประทานได้ทั้งผลดิบและผลสุก ผลอ่อนนิยมนำมาจิ้มกับน้ำพริกกินกับขนมจีน ผลแก่นำมาทำยำ แกงส้ม ส่วนผลสุกสามารถกินสุกได้เลย
ลูกมุดสีดา
เป็นสายพันธุ์ที่หาได้ยากกว่าลูกมุดบ้าน ลำต้นมีขนาดใหญ่และสูงมากไม่นิยมกินผลดิบเนื่องจากเนื้อมีความเหนียว ส่วนผลสุกเนื้อเนียน กลิ่นหอม รสหวานอร่อยมาก ผู้คนชอบรับประทาน
| คุณค่าทางโภชนาการของละมุด ต่อ 100 กรัม พลังงาน 83 กิโลแคลอรี, คาร์โบไฮเดรต 19.96 กรัม, เส้นใย 5.3 กรัม, ไขมัน 1.1 กรัม, โปรตีน 0.44 กรัม, วิตามินบี 2 0.02 มิลลิกรัม 2%, วิตามินบี 3 0.2 มิลลิกรัม 1%, วิตามินบี 5 0.252 มิลลิกรัม 5%, วิตามินบี 6 0.037 มิลลิกรัม 3%, วิตามินบี 9 14 ไมโครกรัม 4%, วิตามินซี 14.7 มิลลิกรัม 18%, ธาตุแคลเซียม 21 มิลลิกรัม 2%, ธาตุเหล็ก 0.8 มิลลิกรัม 6%, ธาตุแมกนีเซียม 12 มิลลิกรัม 3%, ธาตุฟอสฟอรัส 12 มิลลิกรัม 2%, ธาตุโพแทสเซียม 193 มิลลิกรัม 4%, ธาตุโซเดียม 12 มิลลิกรัม 1%, ธาตุสังกะสี 0.1 มิลลิกรัม 1% |
| ตัวอย่างเมนูจากลูกมะมุด 1. ยำมะมุด ส่วนผสมวัตถุดิบ 1. ลูกมะมุด 2.กุ้งแห้ง/มะพร้าวคั่ว/ถั่วคั่วหรือทอด 3.หอมแดงซอย/พริกซอย 4.น้ำตาลปี๊บ/น้ำปลา/เกลือ ขั้นตอนวิธีการทำ 1. ซอยลูกมะมุดแช่ในน้ำเกลือ ประมาณ 5นาที บีบน้ำให้แห้งพักไว้ 2. กุ้งแห้งแช่น้ำให้นิ่มนำมาโขลกให้พอแหลกเตรียมไว้ 3. ทำน้ำยำผสมน้ำตาลปี๊บกับน้ำปลาให้เข้ากัน 4. นำลูกมะมุดใส่ชามตามด้วยกุ้งแห้ง มะพร้าวคั่ว/ถั่ว/หอมแดงซอย/พริกซอย ราดน้ำยำลงไปคลุกเคล้าให้เข้ากัน เสริฟพร้อมใบชะพลู |
| ประโยชน์และสรรพคุณของมะมุด 1. ลำต้น นำเนื้อไม้มาต้มเป็นยาแก้โรคบิด 2. ยางใช้เป็นยาถ่ายพยาธิอย่างแรง 3. ลำต้นหรือเนื้อไม้ใช้ก่อสร้างตกแต่งภายใน ทำด้ามเครื่องมือเครื่องใช้ลำต้นใช้ทำฟืนได้ดีเพราะให้ไฟแรง 4. ผลมีวิตามินซีสูงช่วยเสริมสร้างภูมิคุ้มกันโรคและช่วยป้องกันหวัด 5. เมล็ดเป็นยาบำรุงผลสุกมีรสหวานอมเปรี้ยวรับประทานได้ 6. ผลอ่อนใช้เป็นผักเคียงในการัประทานอาหารหรือน้ำพริกผลแก่มีรสเปรี้ยวใช้ยำ ใส่ในแกงส้ม แกงเหลืองได้ 7. ใบใช้เป็นยาลดไข้น้ำยางจากมะมุดใช้ในการสักผิวหนัง เพื่อให้ความลึกและคมชัดของรอยสัก ส่วนมากจะเป็นที่นิยมของชาวโอรังอัสนีในคาบสมุทรมลายู 8. เมล็ดรสฝาด แก้อาการท้องร่วง สมานลำไส้ สมานแผลได้ |
