ข้าวต้มมัด
“ข้าวต้มมัด” หรือเรียกอีกอย่างว่า “ข้าวต้มผัด” เป็นขนมพื้นบ้านชนิดหนึ่งที่รู้จักกันโดยทั่วไป และมีแทบทุกพื้นที่ของประเทศ นอกจากเป็นขนมหรือของกินเล่นแล้ว หลังวันออกพรรษา 1 วัน ที่มีการตักบาตรเทโว ข้าวตัมมัดก็จัดเป็นเครื่องไทยทานถวายพระสงฆ์อีกด้วย
ข้าวต้มมัด หรือ ข้าวต้มผัด เป็นขนมชนิดหนึ่งที่ทำด้วยข้าวเหนียวผัดกับกะทิ แล้วนำไปห่อด้วยใบตองหรือใบมะพร้าวอ่อน ใส่ไส้กล้วย นำไปนึ่งให้สุก ทางภาคใต้ใช้ข้าวเหนียวกับน้ำกะทิ ห่อด้วยใบพ้อ เรียกห่อต้ม ถ้าห่อด้วยใบมะพร้าว และมัดด้วยเชือกเรียกห่อมัด ขนมแบบเดียวกับข้าวต้มยังพบในประเทศอื่นอีก เช่นในฟิลิปปินส์เรียก อีบอส หรือ ซูมัน ที่แบ่งย่อยได้หลายชนิดเช่นเดียวกับข้าวต้มมัดของไทย
ข้าวต้มมัดอีกชนิดหนึ่งเรียก ข้าวต้มลูกโยน เป็นขนมที่ใช้ในเทศกาลออกพรรษา ห่อด้วยใบพ้อหรือยอดมะพร้าวเป็นรูปรี ข้างในเป็นข้าวเหนียวผสมถั่วดำไม่มีไส้ ผูกเข้าด้วยกันเป็นพวงแล้วนำไปต้ม ส่วน ข้าวต้มมัดไต้ เป็นข้าวต้มที่ห่อแล้วมัดให้มีลักษณะเหมือนไต้ที่ใช้จุดไฟ ไส้เป็นถั่วทองโขลกกับรากผักชี กระเทียม พริกไทย ใส่หมู มันหมู ปรุงรสด้วยเกลือ น้ำ น้ำตาลทราย ห่อด้วยใบตองเป็นแท่ง มัดเป็นเปลาะ 4-5 เปลาะ แล้วนำไปต้ม บางท้องที่ใช้เป็นขนมไหว้เจ้าในเทศกาลตรุษจีนและสารทจีนด้วย
ในปี พ.ศ. 2557 กรมส่งเสริมวัฒนธรรม (สวธ.) ในสังกัดกระทรวงวัฒนธรรม ได้ขึ้นทะเบียนข้าวต้มมัดให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ ในสาขาความรู้และแนวปฏิบัติเกี่ยวกับธรรมชาติและจักรวาล เพื่อป้องกันมิให้สูญหาย พร้อมกับมรดกทางวัฒนธรรมอย่างอื่น
| ความเชื่อเรื่อง ตำนานความรัก “ข้าวต้มมัด” ข้าวต้มมัด เป็นข้าวต้มที่พระอินทร์กับนางสนมกินด้วยกันเมื่อตอนมีความรักให้กัน แต่ต่อมาพระอินทร์เกิดจับได้ว่านางสนมมีชู้ จึงโกรธและดลบันดาลให้ลูกของนางสนมที่เกิดกับชู้ คลอดออกมาเป็นข้าวต้มมัด เมื่อถึงเวลาที่นางสนมคลอดบุตรอกมา ก็กลายเป็นข้าวต้มมัดจริง ๆ นางสนมก็เกิดความรังเกียจเดียดฉันท์ลูกแท้ ๆ ของตัวเอง เลยนำลงมาทิ้งไว้ที่ป่าในโลกมนุษย์ ตา-ยายคู่หนึ่งเดินเข้ามาในป่าก็มาเจอข้าวต้มมัดที่นางสนมมาทิ้งไว้ ลองแกะชิมดูแล้วว่าอร่อย ก็เลยลองทำตาม จากนั้นจึงนำมาขายจนเป็นที่แพร่หลายมาจนถึงทุกวันนี้ |
| คุณค่าทางโภชนการ |
พลังงานทั้งหมด 74.42 กิโลแคลอรี่, คาร์โบไฮเดรต 16.59 กรัม, ไขมัน 0.16 กรัม, โปรตีน 1.6 กรัม, แคลเซียม 3.38 มิลลิกรัม, เหล็ก 0.57 มิลลิกรัม, วิตามินเอ 0.26 RAE, ไธอะมิน 0.05 มิลลิกรัม, ไรโบฟลาวิน 0.01 มิลลิกรัม, ไนอะซิน 0.94 มิลลิกรัม, วิตามินซี 0.43 มิลลิกรัม, ใยอาหาร 1.42 กรัม, โซเดียม 1.93 มิลลิกรัม, น้ำตาล 1.75 กรัม การกินข้าวต้มมัดปริมาณที่วัดกันแบบสากล 100 กรัม จะให้พลังงาน 183 กิโลแคลอรี หากเทียบให้มองง่าย ๆ ข้าวต้มมัด 1 มัด จะให้พลังงานได้ 285 กิโลแคลอรี ซึ่งถือว่าไม่มากไม่น้อย แต่หากทานมากกว่านั้นคงต้องระวัง โดยเฉพาะหากนำมาทานเป็นของหวาน อาจให้พลังงานมากเกินไป จนต้องปรับอาหารมื้อหลักแทน
| ส่วนผสมวัตถุดิบ 1. ข้าวเหนียว(ใช้ข้าวเหนียวเก่า หรือข้าวเหนียวเขี้ยวงู) ½ กก. 2. หัวกะทิ ½ กก. 3. หางกะทิ 1 กก. 4. น้ำตาลทราย ½ กก. 5. เกลือ ½ ชต. 6. กล้วยน้ำว้าฝานครึ่งลูกสำหรับเป็นไส้ขนม 7. ถั่วดำต้มสุก 2 ถ้วย 8. ใบตองสำหรับห่อ 9. ตอกสำหรับมัดห่อข้าวต้มมัด(แช่น้ำไว้ประมาณ 1 ชม.) |
| ขั้นตอนวิธีการทำ 1. ข้าวเหนียวแช่น้ำไว้ ประมาณ 2-3 ชม. 2. ตั้งกระทะสำหรับกวนข้าวเหนียวเทหางกะทิทั้งหมดลงไป ใส่ข้าวเหนียว เกลือ และน้ำตาลประมาณ 1 ใน 3 ลงไปค่อยๆ กวนระวังอย่าให้ไหม้นะค่ะ 3. กวนจนเริ่มแห้งค่อยๆใส่หัวกะทิลงไปและน้ำตาลทรายที่เหลือ กวนจนเม็ดข้าวเหนียวเริ่มบาน แต่ตรงกลางข้างในยังเป็นไตอยู่ ยกลงพักให้เย็น 4. ตักข้าวเหนียวประมาณ 1 ½ ชต.เกลี่ยใส่ในใบตองที่ตัดเตรียมไว้สำหรับห่อ วางกล้วยลงไปตรงกลาง จากนั้นนำข้าวเหนียวมาห่อปิดกล้วยไว้ วางถั่วดำต้มลงไป 5. จัดการห่อข้าวต้มมัด แล้วนำข้าวต้มมัดสองอันมาประกบเข้าด้วยกัน มัดด้วยตอก 2 เปลาะ 6. นึ่งให้สุกประมาณ 1 ชั่วโมงครึ่ง |
| คนท้องกินข้าวต้มมัดได้เท่าไหร่ หากเทียบจากพลังงานเฉลี่ยตั้งแต่ก่อนท้อง หรือช่วงไตรมาสแรก ๆ ร่างกายของแม่ท้อจะต้องการพลังงานไม่เกิน 1,800 กิโลแคลอรี และพลังงานคนท้องจะเพิ่มขึ้นตามอายุครรภ์ เนื่องจากพลังงานในร่างกายจะต้องแบ่งให้ทารกในครรภ์ด้วย หากเทียบจาก 1,800 กิโลแคลอรี แม่ท้องจะกินข้าวต้มมัดได้ไม่เกิน 6 มัด / วัน และไม่ได้หมายความว่าจะทานอาหารอื่น ๆ ได้อีก ปริมาณ 6 มัด / วัน จะให้พลังงานกับคุณแม่ 1,710 กิโลแคลอรีไปแล้ว คุณแม่จะไม่สามารถทานอาหารมื้อใด ๆ ได้อีก แม้แต่อาหารว่าง วิธีเลือกซื้อข้าวต้มมัด การเลือกซื้อข้าวต้มมัด ไม่ได้มีอะไรที่ซับซ้อน แค่ต้องให้ความสำคัญกับความสะอาด และวัตถุดิบที่นำมาทำข้าวต้มมัดว่าสะอาด ปลอดภัยหรือไม่ โดยให้ยึดหลักดังนี้ เลือกข้าวต้มมัดที่ทำวันต่อวันเท่านั้น ไม่ควรซื้อชิ้นที่ทำไว้นานแล้ว ควรทานทันทีหลังจากซื้อ ไม่ควรเก็บไว้นาน สังเกตบรรจุภัณฑ์ให้ดี เช่น ถุงที่ใส่มา ต้องสะอาด รวมถึงสุขอนามัยของร้านค้าด้วย หากไม่มั่นใจ สอบถามทางร้านเกี่ยวกับฟางที่ใช้มัดว่ามาจากธรรมชาติหรือไม่ |
